Co to jest inflacja? Przyczyny, skutki i rodzaje inflacji

Stopy procentowe, inflacja, rosnące ceny kredytów i wojna w Ukrainie, to zagadnienia, o których mówi się od wielu miesięcy. Wspomniane wydarzenia mają bezpośredni wpływ na Twój portfel. Kiedy ceny wędrują w górę, zaczynasz się zastanawiać nad przyczyną tego zjawiska. Czy drożejące produkty w sklepach oznaczają inflację? Temat warto zgłębić, ponieważ od tego zależą Twoje domowe finanse.

Czym jest inflacja? 

Inflacja to zjawisko ekonomiczne, które charakteryzuje ogólny wzrost poziomu cen towarów i usług oferowanych w gospodarce. Innymi słowy, to spadek siły nabywczej pieniądza. Oznacza to, że za tę samą sumę pieniędzy możesz kupić coraz mniej. Przeciwieństwem inflacji, jest deflacja. Występuje ona w sytuacji, gdy wraz z upływem czasu dobra i usługi powszechnie tanieją. 

Ceny niektórych produktów lub usług z czasem się zmieniają. Wynika to m.in. z ich dostępności. Na przykład truskawki w zimie są droższe niż latem, czy prestiżu np. gdy restauracja zdobędzie gwiazdkę Michelin, ceny dań mogą wzrosnąć. Takie jednorazowe zdarzenia, które skokowo wpływają na wzrost cen, nie są jednak rozpatrywane w kategorii inflacji.

W jaki sposób mierzy się poziom inflacji?

Consumer Price Index (CPI), czyli wskaźnik inflacji konsumenckiej, to najpopularniejsza miara wzrostu cen, towarów i usług. Szacuje się go na podstawie zmian ceny określonego koszyka dóbr, który zaspokaja potrzeby przeciętnego gospodarstwa domowego. Lista towarów, które podlegają ocenie, jest na bieżąco weryfikowana. Pozwala to dostosować wskaźnik do najbardziej aktualnych potrzeb konsumpcyjnych konsumentów.

Innym wskaźnikiem, na który rzadziej powołują się media i analitycy, jest Producer Price Index (PPI). Informuje on o zmianach średnich cen w przemyśle. Zarówno CPI, jak i PPI oblicza, a następnie publikuje GUS.

Inflacja zmienia się wraz z wydarzeniami w lokalnej i globalnej gospodarce. Wystarczy spojrzeć na poszczególne lata, aby łatwo połączyć fakty, m.in. pandemię czy wybuch wojny w Ukrainie ze zmianami poziomu wskaźnika CPI. Warto zaznaczyć, że z powyższego wykresu można odczytać różne rodzaje inflacji. Na czym polegają różnice?

Rodzaje inflacji

Głównym kryterium pozwalającym określić inflację jest jej tempo. Niemniej jednak w literaturze można znaleźć przykłady podziału inflacji ze względu na przyczyny wywołujące zjawiska inflacyjne i natężenie procesów inflacyjnych.

 Rodzaje inflacji ze względu na natężenie procesów (kryterium tempa):

 Pełzająca – do 5% w skali roku – procesy inflacyjne nie zaburzają funkcjonowania sektora finansowego i gospodarki;

• Krocząca – od 5% do 10% w skali roku –  podobnie, jak inflacja pełzająca, jest uznawana za inflację umiarkowaną. Ceny nieznacznie odchylają się od normy i są z nimi związane z nimi nieefektywności systemu gospodarczego, są niewielkie;
• Megainflacja – od 15% do 50% w skali roku – ceny w sposób nagły i szybki wzrastają w dwucyfrowym tempie;
• Galopująca – od 50% do 100% w skali roku – w takiej sytuacji pojawiają się niepokoje społeczne, wybuchają strajki, rośnie bezrobocie, a wzrost gospodarczy wyhamowuje;
• Hiperinflacja – powyżej 100% w skali roku – pieniądz niemal natychmiast traci na wartości. Ze względu na błyskawiczny wzrost cen i negatywne skutki społeczno-gospodarcze nazywa się ją „dramatyczną formą inflacji”. Ceny rosną w tempie od kilku tysięcy do nawet tryliona procent rocznie.

Literatura nie zawsze uwzględnia megainflację, jak to ma miejsce w powyższym zestawieniu. W takiej sytuacji wspomniane procentowe przedziały inflacji mogą wyglądać nieco inaczej. Jak jeszcze można podzielić inflację? Chociażby ze względu na przyczyny jej powstawania. 

Rodzaje inflacji ze względu na przyczyny wywołujące zjawiska inflacyjne:

• Inflacja popytowa (pieniężna) – to inaczej inflacja nabywców oraz inflacja ciągniona przez popyt. Występuje, gdy globalny popyt wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji. Oznacza to, że ludzie chcą kupić więcej, niż globalna gospodarka wytwarza przy pełnym zatrudnieniu i wykorzystaniu mocy wytwórczych;
• Kosztowa (podażowa) – przyczyną wzrostów cen są rosnące koszty produkcji. Jej przyczyn upatruje się we wzrostach płac, cen surowców i innych składników kosztowych;
• Strukturalna – producenci działający na rynku nie są w stanie nadążyć ze zmianami strukturalnymi produkcji, które wymuszane są przez zmieniającą się gospodarkę krajową. Innymi słowy, jest to niedostosowanie struktury produkcyjnej do zmieniających się potrzeb nabywców.

Powyższe rodzaje inflacji ze względu na przyczyny można uzupełnić o m.in. inflację endogeniczną, budżetową, importową czy czystą. Co więcej, inflację można podzielić jeszcze według przejawiania się i skutków np. inflacja otwarta i ukryta, a także według innych kategorii makroekonomicznych, np. stratoinflacja czy inflacja nieoczekiwana.

Jakie są przyczyny inflacji?

Inflacja dotyka każdego, warto więc przyjrzeć się przyczynom jej powstawania. Wyobraź sobie, że ceny ropy naftowej od dłuższego czasu rosną. Jest to bardzo ważny surowiec dla globalnej gospodarki. Na całym świecie transportuje się wiele towarów. Jeśli cena paliw stale rośnie, to naturalnie wzrastają także koszty transportu, a finalnie produktów, które kupujesz w sklepie.

Przyczyny inflacji: 

• nadmiar pieniędzy w gospodarce – banki centralne emitują zbyt dużo pieniądza do gospodarki, a banki komercyjne prowadzą intensywną kampanię kredytową;
• niezrównoważony budżet państwa;
• wzrost zagregowanego popytu w gospodarce – całkowita wielkość planowanych wydatków na zakup dóbr i usług wyprodukowanych w danym okresie i w danym państwie;
• nagły, wyraźny wzrost kosztów produkcyjnych np. surowców czy paliw, który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży;
• wadliwa struktura gospodarki.

W długim czasie zbyt duża podaż pieniądza emitowanego przez bank centralny przekracza możliwości produkcyjne gospodarki. Zwiększa się w ten sposób apetyt konsumentów, co skutkuje dalszym wzrostem cen. Podobne zjawiska miały miejsca w 2022 roku w naszym kraju w kontekście podwyżek cen paliw i produktów spożywczych. Najbardziej medialny przykład to cukier.

Skutki inflacji

We wrześniu 2022 roku, wskaźnik CPI (patrz wykres wyżej) według szacunków Głównego Urzędu Statystycznego wyniósł 17,2% i jest to wzrost w porównaniu do sierpnia o 1,6%. Inflacja wpływa na wiele procesów gospodarczych, a niektórzy ekonomiści uważają, że powolne procesy inflacyjne mają zbawienny wpływ na gospodarkę.

Nie brakuje też ekspertów, którzy widzą wyłącznie negatywne skutki finansowo-ekonomiczne. Niezależnie od punktu widzenia wszyscy zgadzają się, co do tego, że nadmierny poziom inflacji niesie za sobą poważne konsekwencje dla gospodarki w przyszłości.

Co jeszcze powoduje inflacja? 

• spadek siły nabywczej pieniądza – to najbardziej zauważalny negatywny efekt inflacji;
• nieodpowiednio dopasowane stopy procentowe – wierzyciele zawierający umowy kredytowe na bazie stopy procentowej ponoszą wysokie ryzyko strat, których przyczyną są zmiany inflacyjne;
• brak zaufania do waluty – ryzyko gwałtownej utraty wartości pieniądza to sytuacja, w której na rynku nie akceptuje się transakcji tylko ze względu na oferowaną walutę przez jednego z kontrahentów;
• przypadkowa i niekontrolowana redystrybucja dochodów – kosztami inflacji obciążeni są głównie pracownicy ze stałym wynagrodzeniem i emeryci oraz renciści. Wynika to z faktu, że proces dostosowania wysokości ich wynagrodzeń do zmian w gospodarce zachodzi wyraźnie później niż zmiana inflacji;
• szum informacyjny – trafne określenie sytuacji na rynku jest trudne, gdy utrzymuje się na nim wysoka inflacja. Wahania cen, wpływają na informacje płynące z gospodarki, na ich podstawie podejmowane są konkretne działania, które mogą mieć negatywne skutki. Niestety uczestnicy rynku nie mogą ich ograniczyć ani im zapobiec. 

Pieniądze przechowywane w skarpecie lub na rachunku w banku tracą na wartości, gdy inflacja utrzymuje się na wysokim poziomie. W takiej sytuacji konsumenci sięgają po różne rozwiązania. Niektórzy nie reagują, czekając na lepsze czasy. Nie brakuje jednak chętnych, którzy kupują różnego rodzaju dobra utrzymujące wartość np. nieruchomości czy metale szlachetne. 

Warto zaznaczyć, że w okresie dynamicznie rosnącej inflacji mogą rosnąć wynagrodzenia, a jednocześnie pojawią się utrudnienia w rozliczeniu transakcji zagranicznych i wysokie obciążenia podatkowe. 

Inflacja jest „dobra” czy „zła”?

Odpowiedź na to pytanie od dawna nurtuje ekonomistów. Nie ulega wątpliwości, że inflacja może nieść za sobą negatywne skutki. Najwięcej tracą najubożsi i osoby z niskim wynagrodzeniem, które nie rośnie tak szybko, jak inflacja. Pieniądze są konsumowane na bieżąco, ale jest ich zbyt mało, aby zbudować poduszkę finansową. Jeśli taka sytuacja utrzymuje się przez dłuższy czas, może to prowadzić do niepokojów społecznych i powszechnego niezadowolenia.

Rodzaje inflacji wyraźnie pokazują, jakie zmiany zachodzą w portfelach, gospodarce, ale i w społeczeństwie. Dobrze oddają to, czego można się spodziewać w danej sytuacji. Wynika to z faktu, że na świecie występowały i występują wszystkie rodzaje inflacji. Wystarczy przypomnieć hiperinflację w Republice Weimarskiej (Niemcy w latach 1919-1923) czy problemy z inflacją w Wenezueli w XXI w.

Złoty środek nie istnieje. Uważa się jednak, że inflacja na poziomie około 2% wydaje się optymalna dla gospodarki. Pozwala przedsiębiorcom planować rozwój w dłuższym horyzoncie czasowym. Co więcej, gospodarka jest przewidywalna, a podaż na rynku pokrywa popyt i nie wstrzymuje zakupów, jak to ma miejsce w przypadku deflacji.

Masz pytania? Umów się na bezpłatne konsultacje i sprawdź, jakie masz możliwości ochrony kapitału.